Nowe Tychy to projek rozbudowy Tychów, który rozpoczął się w 1950 roku. Ten ambitny plan miał na celu rozwój i modernizację miasta, przekształcając je w nowoczesny ośrodek miejski. Generalnymi projektantami tego przedsięwzięcia byli uznani architekci, w tym Hanna Adamczewska oraz Kazimierz Wejchert.
Ich wizje architektoniczne miały na celu nie tylko estetykę, ale również funkcjonalność przestrzeni miejskich w Nowych Tychach.
Geneza
Decyzja dotycząca budowy miasta Nowe Tychy miała swoje uzasadnienie w planie regionalnym GOP, który został opracowany w 1949 roku pod nadzorem Romualda Pieńkowskiego. Plan ten, znany także jako „Plan deglomeracji GOP”, miał na celu podział Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego na dwa wyraźne obszary, zwane strefami.
Strefa „A” obejmowała centralną, zurbanizowaną część aglomeracji, gdzie występowało znaczne zagęszczenie uciążliwych obiektów przemysłowych, które były ulokowane w pobliżu zabudowy mieszkalnej. W odpowiedzi na problemy pojawiające się w tej strefie, plan zakładał przeniesienie mieszkańców oraz budowli do strefy „B”, która otaczała obszar zurbanizowany z dystansem wynoszącym 10–12 km. W ten sposób nowopowstałe miasta oraz osiedla miały zostać umiejscowione w bezpieczniejszej odległości od źródeł uciążliwości, takich jak eksploatacja górnicza, ale jednocześnie w pobliżu, aby umożliwić dojazd do pracy w centralnej strefie.
Wśród preferowanych lokalizacji wyróżniały się tereny w rejonie Tychów, Tarnowskich Gór, Pyskowic oraz Ząbkowic. Przy podejmowaniu decyzji miały znaczenie nie tylko względy praktyczne, lecz również propagandowe. Istotnym celem było „naoczne pokazanie struktury miasta socjalistycznego” na terenach, które były szczególnie obciążone dziedzictwem urbanistycznym i architektonicznym, związanym z kapitalizmem.
Ostateczna decyzja o rozpoczęciu rozbudowy Nowych Tychów została podjęta na mocy uchwały Prezydium Rządu z dnia 4 października 1950 roku.
Kalendarium
Historia rozwoju miasta Tychy jest bogata w wydarzenia, które kształtowały jego charakter oraz strukturę urbanistyczną. W 1949 roku rozpoczęto prace nad planem regionalnym GOP, który wskazał potencjalne lokalizacje dla nowych miast.
W dniu 4 października 1950 roku przyjęto uchwałę Prezydium Rządu dotyczącą rozbudowy Tychów. Miesiąc później powołano pracownię projektową „Nowe Miasto Tychy” przy Oddziale ZOR w Gliwicach, gdzie głównym projektantem został prof. Tadeusz Teodorowicz-Todorowski.
Na koniec tego samego roku stworzono cztery warianty lokalizacji oraz wstępną koncepcję planu miasta dla około 100 i 200 tysięcy mieszkańców. W 1951 roku powstała pierwsza koncepcja osiedla A, która reprezentowała styl socrealistyczny, będący dziełem zespołu prof. Teodorowicza-Todorowskiego.
W tym samym roku Ministerstwo Budownictwa Miast i Osiedli zleciło „Miastoprojektowi” ZOR w Warszawie organizację konkursu na alternatywne rozwiązania, a dalsze prace nad planem generalnym podjął zespół, w którego skład weszli Kazimierz Wejchert oraz Hanna Adamczewska.
Rok 1952 był znaczony rozpoczęciem projektów dotyczących osiedla B. 19 marca 1953 roku Prezydium Rządu zatwierdziło plan generalny miasta Tychy, a rok później zainicjowano budowę osiedla B.
W 1954 roku przystąpiono do prac nad pierwszym planem ogólnym miasta w skali 1:5000, będącym rozwinięciem koncepcji z planu generalnego. Dnia 22 października 1954 roku zatwierdzono plan ogólny NMT.
Rok 1954 przyniósł również utworzenie terenowej pracowni „Miastoprojektu” ZOR w Warszawie. W 1956 roku zakończono budowę osiedla A, a nieco wcześniej, 1 lipca 1955 roku, powołano „Miastoprojekt Nowe Tychy”.
W latach 1955-1958 zrealizowano osiedla C1 i C2 z zastosowaniem prefabrykatów, a także ukończono kościół św. Jana Chrzciciela, pierwszy kościół w Tychach. W 1959 roku zakończono budowę osiedla B, a do tego czasu rozpoczęto realizację innych osiedli: C3, E3, E1, E4, E5 oraz D1.
Rok 1960 był przełomowy z uwagi na realizację przystanku kolejowego Tychy-Śródmieście. 15 stycznia 1962 roku zatwierdzono drugi plan ogólny, po raz pierwszy opracowany przez Hannę Adamczewską, Kazimierza Wejcherta, M. Niklewicza oraz Z. Werbe. Plan ten odszedł od socrealizmu, wprowadzając m.in. „oś zieloną” w miejsce „osi spacerowej” oraz koncepcję nowego centrum miasta.
W latach 1962-1963 wykonano „studium centrum miejskiego”, a w 1962 roku przygotowano nowy plan regionalny pod przewodnictwem M. Dziewońskiego, który ograniczał program mieszkaniowy Tychów.
Od 1964 roku rozpoczęto realizację osiedli F1, F2, F4 oraz D3 w technologii prefabrykowanej 540. W 1964 roku oddano do użytku Teatr Mały, a także przyznano Nagrodę Państwową I stopnia dla Kazimierza Wejcherta i Hanny Adamczewskiej-Wejchert za wkład w realizację planów zagospodarowania przestrzennego miasta.
Rok 1965 zapoczątkował budowę ratusza, obecnie Urzędu Miasta, oraz budynku Szkoły Muzycznej. W latach 1966-1968 trwały prace nad budynkiem biurowo-produkcyjnym Zakładu Elektroniki Górniczej.
Realizacja Wytwórni Elementów Wielkopłytowych W-70 miała miejsce w latach 1971-1974, a 1 stycznia 1972 roku podjęto decyzję o budowie Fabryki Samochodów Małolitrażowych w sąsiedztwie Tychów, na terenie Urbanowic oraz Bierunia Starego. Prace nad osiedlami M i H rozpoczęły się w latach 1972-1973.
W 1972 roku powstało sztuczne lodowisko, a 1 stycznia 1973 roku Urbanowice, Jaroszowice, Cielmic i części Bierunia Starego przyłączono do Tychów w związku z budową FSM. W latach 1973-1975 trwały prace nad aktualizacją planu ogólnego, który dostosowywał tereny nowej administracji.
Rok 1974 był świadkiem budowy osiedla N – nowego projektu w systemie W-70, oraz osiedla H4. W latach 1974-1978 realizowano również krytą pływalnię miejską oraz Dom Towarowy A-Z. W 1975 roku zrealizowano budowę osiedla T oraz ukończono osiedle G, definiujące północną część miasta.
W 1976 roku powstało osiedle K, a w 1977 roku osiedla P oraz R W. Lata 1977-1985 to projektowanie osiedla wzorcowego „Stella”, którego budowa została jednak wstrzymana w 1990 roku. W latach 1978-1979 opracowywano kolejny plan ogólny, który miał na celu dostosowanie Tychów do zmian administracyjnych z lat 1975 i 1977, po czym w 1979 roku zaczęto budowę osiedli U, Z, L oraz H7.
Ostatnie lata, m.in. rok 1980, przyniosły kolejne osiedla, takie jak H5 i H6. Po 1982 roku miało miejsce znaczne ograniczenie inwestycji mieszkaniowych oraz zamknięcie tzw. „fabryki domów”.
Przypisy
- Tadeusz Przemysław Szafer: Współczesna architektura polska = Contemporary Polish architecture = Sovremennaâ pol’skaâ arhitektura. Warszawa: Arkady, 1988 r. ISBN 83-213-3325-7.
- a b Tychy 1939-1993 : monografia miasta. Praca zbiorowa. Tychy: Zarząd oraz Rada Gminy Tychy, 1996 r. ISBN 83-903316-0-8.
Oceń: Nowe Tychy