Franciszek Hawranek

---

Życiorys

Franciszek Hawranek swoją edukację rozpoczął w szkole ludowej znajdującej się w Szopienicach. Następnie, kontynuował naukę w Państwowym Gimnazjum Męskim im. Tadeusza Kościuszki w Mysłowicach. W 1936 roku zakończył ten etap swojego kształcenia, zdobywając maturę w Państwowym Liceum i Gimnazjum im. Księcia Jana Opolskiego w Tarnowskich Górach. Po pomyślnie ukończonym nauczaniu w latach 1937–1939 zapisał się na studia w Państwowym Pedagogium w Katowicach. Niestety, jego plany na podjęcie pracy nauczycielskiej zostały pokrzyżowane przez wybuch II wojny światowej. W 1941 roku został wcielony do Wehrmachtu, walcząc najpierw na froncie wschodnim, a pod koniec konfliktu w zachodnich Czechach, gdzie wzięto go do amerykańskiego obozu jenieckiego.

Po zakończeniu wojny, od 1945 roku, Hawranek rozpoczął karierę jako nauczyciel w szkole w Uszycach. W latach 1949–1951 pełnił funkcję kierownika tej placówki, a w okresie 1951–1970 uczył historii w Liceum Ogólnokształcącym w Gorzowie Śląskim. Równocześnie, w latach 1948–1951, realizował korespondencyjne studia w Instytucie Pedagogicznym Związku Nauczycielstwa Polskiego w Warszawie. Później, w latach 1958–1961, w trybie eksternistycznym studiował historię w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie, gdzie uzyskał tytuł magistra. W 1964 roku, na podstawie swojej pracy magisterskiej pt. Ruch komunistyczny na Górnym Śląsku w latach 1918–1921, napisanej pod okiem prof. Kazimierza Popiołka, obronił doktorat na Uniwersytecie Wrocławskim, a jego praca została wyróżniona przez redakcję „Polityki”. W 1971 roku Rada Wydziału Filozoficzno-Historycznego Uniwersytetu w Wrocławiu przyznała mu stopień doktora habilitowanego na podstawie rozprawy pt. Niemiecka socjaldemokracja w prowincji górnośląskiej w latach 1929–1933. Wkrótce, w 1978 roku, uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego nauk humanistycznych.

W 1970 roku Hawranek podjął pracę w Instytucie Śląskim w Opolu, gdzie od 1972 roku pełnił funkcję docenta, a także kierował Zakładem Historii. W latach 1973–1974 oraz ponownie od 1975 roku do swojej śmierci, był wicedyrektorem tego instytutu. Równocześnie, od 1971 roku był nauczycielem akademickim Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu, gdzie uczył historii Śląska aż do 1977 roku. Franciszek Hawranek aktywnie działał w Polskim Towarzystwie Historycznym, kierując opolskim oddziałem towarzystwa oraz będąc członkiem Komisji Historycznej, a także wiceprezesem Oddziału Polskiej Akademii Nauk w Katowicach.

Jego wkład w naukę był znaczący, jako że wypromował pięciu doktorów nauk humanistycznych oraz recenzował dwanaście przewodów doktorskich. Hawranek był autorem około trzystu publikacji, w tym dziewięciu książek i trzydziestu opracowań, będąc ich redaktorem. W 1959 roku był współzałożycielem Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Oleskiej, a w 1966 roku założył rocznik popularnonaukowy „Głos Olesna”, w którym był również redaktorem. Od 1971 roku przez kilka lat redagował kwartalnik „Wczoraj, Dzisiaj, Jutro”, wydawany przez Opolskie Towarzystwo Kulturalno-Oświatowe oraz Wydział Kultury Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu. Oprócz tego, brał udział w kolegiach redakcyjnych serii naukowych takich jak „Zeszyty Naukowe. Ruch Robotniczy na Śląsku Opolskim” (1968–1974) oraz „Klasa robotnicza na Śląsku” (od 1974), a także uczestniczył w redakcji czasopism naukowych, takich jak „Studia Śląskie” (od 1973), „Zaranie Śląskie” oraz „Z pola Walki”, a także w Śląskim słowniku biograficznym (T. 1–3, Katowice 1977–1981).

Za swoje zasługi został odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Niestety, jego życie zakończyło się w tragicznym wypadku. Został pochowany na cmentarzu w Gorzowie Śląskim.

Ważniejsze publikacje

Franciszek Hawranek znacząco wpłynął na historiografię Górnego Śląska oraz badań nad ruchem robotniczym. Jego osiągnięcia naukowe obejmują wiele ważnych publikacji, które przyczyniają się do lepszego zrozumienia historii regionu i związanych z nim zjawisk społeczno-politycznych. Poniżej przedstawiamy niektóre z najważniejszych jego prac:

• Ruch komunistyczny na Górnym Śląsku w latach 1918–1921, Wrocław 1966 (doktorat),
• Wypisy do dziejów Opolszczyzny, Katowice 1967 (opracowanie własne),
• Niemiecka socjaldemokracja w prowincji górnośląskiej w latach 1929–1933, Wrocław 1971 (habilitacja),
• Polityka Centrum w kwestii górnośląskiej po I wojnie światowej, Opole 1973 (monografia),
• Pięćdziesięciolecie powstań śląskich. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej w 50 rocznicę III powstania śląskiego, Katowice – Opole 26-27 kwietnia 1971, Katowice 1973 (redaktor, wspólnie z Władysławem Zielińskim),
• Ludzie spod znaku Rodła. Biografie działaczy Związku Polaków w Niemczech na Śląsku Opolskim, Opole 1973 (redaktor, współautor),
• Twierdze polskości, Opole 1973 (redaktor zbioru),
• Ruch robotniczy na Śląsku Opolskim w latach 1918–1944, Opole 1974 (monografia),
• Związek Polaków w Niemczech. Materiały z sesji naukowej w 50 rocznicę powstania ZPwN, Opole 15 X 1972, Opole 1974 (redaktor materiałów),
• Opole. Monografia miasta, Opole 1975 (redaktor monografii, wspólnie z Władysławem Dziewulskim),
• Wypisy do dziejów miasta Opola, Opole 1975 (redaktor zbioru),
• Wypisy do dziejów Oleskiego, Opole 1975 (redaktor zbioru),
• Wypisy do dziejów raciborskiego, Opole 1975 (redaktor zbioru),
• Ze wspólnych walk niemieckiego i polskiego rewolucyjnego ruchu robotniczego w latach 1918–1939. Dokumenty i materiały, Opole, Berlin 1976 (wybór dokumentów),
• Polska i niemiecka socjaldemokracja na Górnym Śląsku w latach 1890–1914, Opole 1977 (monografia),
• Szkice z dziejów Leśnicy, Opole 1977 (redaktor naukowy),
• Wspomnienia opolskich komunistów, Opole 1978 (wybór i opracowanie, wspólnie z Józefem Wendtem),
• Powstania śląskie i plebiscyt w dokumentach i pamiętnikach. Wybór tekstów, Opole 1980 (opracowanie),
• Dzieje Górnego Śląska w latach 1816–1947, Opole 1981 (redaktor monografii),
• Wypisy do dziejów ziemi namysłowskiej, Opole 1981 (redaktor),
• Encyklopedia powstań śląskich, Opole 1982 (dodruk: Opole 1983) (pomysłodawca, koordynator, redaktor, współautor),
• Dzieje ruchu robotniczego na Górnym Śląsku, Opole 1982 (redaktor monografii),
• Instytut Śląski w Opolu 1957–1982, Opole 1982 (redaktor, wspólnie z Bolesławem Reinerem).

Wszystkie te publikacje stanowią cenny wkład w historię i kulturę Górnego Śląska, a także ukazują zaangażowanie Hawranka w zachowanie i dokumentowanie dziedzictwa regionu oraz ruchu robotniczego.

---

Oceń: Franciszek Hawranek

---