Stanisław Krzyżowski

---

Życiorys

Stanisław Krzyżowski urodził się w rodzinie, której tradycje były silnie związane z polskością. Jego ojciec, Jan, był kolejarzem, a matka, Anna z domu Czyba, mogła być dumną przedstawicielką tego dziedzictwa. Dom, w którym dorastał, był nazywany twierdzą polskości, co podkreślało ducha patriotyzmu, który panował w jego rodzinie. Razem z nim, jego bracia: Stefan, Franciszek oraz Paweł, a także siostra Maria, aktywnie angażowali się w walkę o powrót Górnego Śląska do Polski.

Stanisław rozpoczął swoją działalność narodowowyzwoleńczą od organizacji polskich kółek śpiewaczych w miejscowościach powiatu pszczyńskiego. W 1910 roku, jako współzałożyciel, zainicjował działalność Towarzystwa Śpiewaczego Harmonia w Tychach, w którym pełnił funkcję prezesa oraz dyrygenta. Dodatkowo, od 1912 roku, działał w tej miejscowości, prowadząc tajne gniazdo Sokoła, jednocześnie zakładając towarzystwa śpiewacze w Podlesiu, Paprocanach oraz Wilkowyjach.

W latach 1912–1914 był dyrygentem w Towarzystwie Śpiewaczym Lutnia w Pszczynie. Po pewnym czasie, w wyniku działań politycznych, rozpoczął pracę w różnych przedsiębiorstwach pruskich jako uczeń biurowy oraz księgowy, jednocześnie wieczorowo uzupełniając swoje wykształcenie w szkole handlowej. W styczniu 1915 roku został powołany do armii niemieckiej, gdzie w stopniu szeregowego starał się uniknąć służby wojskowej, przeżywając I wojnę światową na froncie zachodnim.

Po wojnie, pod koniec listopada 1918 roku, powrócił na Górny Śląsk, gdzie natychmiast wznowił swoją działalność w organizacjach śpiewaczych i reaktywował legalne gniazdo Sokoła w Tychach. Wkrótce, w styczniu lub lutym 1919, wszedł jako zastępca komendanta do kręgów dowódczych Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. Spotkanie, na którym dokonano założenia tej organizacji, miało miejsce w Banku Ludowym w Pszczynie, w którym był pracownikiem.

Pomimo licznych szykan ze strony pruskich władz, nie dał się zniechęcić w swoich dążeniach do krzewienia polskiego języka i kultury. W czerwcu 1919 roku został aresztowany przez Niemców i uwięziony w Raciborzu, jednak po interwencji polskich organizacji zwolniono go za kaucją. Już w lipcu tego samego roku, jako lider akcji, odegrał kluczową rolę w przejęciu na stacji Tychy niemieckiego wagonu z bronią i amunicją, co miało miejsce w przededniu I powstania śląskiego.

W nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 roku, w trakcie tego powstania, wyróżnił się zdobyciem Tychów oraz kilkunastu okolicznych wiosek. Po zakończeniu działań wojennych osiedlił się w Dziedzicach, gdzie między 1919 a 1921 rokiem znajdowało się wojskowe zaplecze pszczyńskiej organizacji powstańczej. 1 września 1919 roku został komendantem Posterunku Wywiadowczego nr 5 Oddziału II Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego.

W 1920 roku przeprowadził się do Pszczyny, gdzie kontynuował swoją karierę w Banku Ludowym i mieszkał aż do swojej śmierci. Od lutego tego samego roku był komendantem POW Górnego Ślaska na powiat pszczyński, a także sekretarzem powiatowym Polskiego Komitetu Plebiscytowego. Podczas II powstania śląskiego, jego oddziały zdołały w krótkim czasie opanować większość powiatu. W 1921 roku zmobilizował do walk ponad 6 tysięcy mieszkańców ziemi pszczyńskiej, stawiając na nogi trzy pułki – lotny, liniowy oraz rezerwowy.

W czasie III powstania śląskiego, Krzyżowski dowodził Pszczyńskim Pułkiem Rezerwowym, gdzie wykazał się skutecznymi działaniami przeciwko dywersji niemieckiej oraz wprowadzaniem polskiej administracji w regionie. Jego oddziały zajęły jedną trzecią terenów Górnego Śląska, które w 1922 roku zostały włączone do Polski. Był również kluczowym organizatorem straży obywatelskich w Pszczynie.

Po zakończeniu powstań, w latach 1921–1922 pełnił funkcję sekretarza powiatowego Rady Ludowej w Pszczynie. Za swoje zasługi w trzech powstaniach śląskich został odznaczony Orderem Virtuti Militari. W latach 1922–1924 pełnił funkcję zastępcy dyrektora, a następnie dyrektora Banku Ludowego w Pszczynie, gdzie pracował do 1933 roku.

W 1923 roku został oficerem rezerwy 4 pułku strzelców podhalańskich w Cieszynie. 20 kwietnia 1926 roku, przy jego współudziale, zainicjowano powołanie pszczyńskiego koła Związku Oficerów Rezerwy RP. Zajmował się również działalnością w prasie, pełniąc rolę redaktora w „Gazecie Śląskiej”, gdzie publikował pod pseudonimem Stanisław Lech.

W roku 1930 został posłem do Sejmu RP z ramienia Katolickiego Bloku Ludowego. Jego życie osobiste również było bogate. 4 maja 1920 roku, ożenił się w Dziedzicach z Marią Stryczek, z którą miał troje dzieci: Tadeusza, Mariana i Teresę. Synowie angażowali się w powojenne podziemie antykomunistyczne, aktywnie uczestnicząc w działalności VII Śląskiego Okręgu Narodowych Sił Zbrojnych. Stanisław Krzyżowski pozostawił po sobie trwały ślad w historii Górnego Śląska oraz wśród lokalnej społeczności.

Awanse

Stanisław Krzyżowski był jednym z wielu oficerów, którzy przeszli przez polski system wojskowy w trudnych czasach.

• uzyskał awans na podporucznika w 1920 roku, po ukończeniu kursu oficerskiego w Krakowie,
• w 1925 roku w oficjalnych wiadomościach prasowych wspomniano, że był porucznikiem rezerwy.

Ordery i odznaczenia

Stanisław Krzyżowski był wyróżniającą się postacią, której dokonania zostały uhonorowane licznymi odznaczeniami. Wśród nich znajdują się:

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 7873,
• Krzyż Niepodległości z Mieczami (odmówił przyjęcia za życia),
• Krzyż Walecznych,
• Medal Niepodległości,
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 „Polska Swemu Obrońcy”,
• Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi,
• Gwiazda Górnośląska,
• Odznaka pamiątkowa Polskiej Organizacji Wojskowej,
• Odznaka Narodowego Związku Powstańców i Byłych Żołnierzy,
• Honorowy Krzyż Plebiscytowy,
• Złota Odznaka Sokoła,
• Złota Odznaka Ogólnopolskiego Związku Kół Śpiewaczych.

Każde z tych odznaczeń stanowi dowód na jego zasługi i poświęcenie dla ojczyzny oraz działalność na rzecz społeczności lokalnej.

---

Oceń: Stanisław Krzyżowski

---